Thực tế cho thấy, phòng ngừa bất ổn kinh tế - xã hội vĩ mô thường tốt, dễ và “rẻ” hơn so với chi phí ngăn chặn và khắc phục chúng khi đã xảy ra.
|
Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong. |
Quá trình bầu cử Ban lãnh đạo Nhà nước Việt Nam về cơ
bản đã khép lại với việc Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tiếp tục tại vị. Tôi
và đông đảo cử tri cả nước đang kỳ vọng rằng đội ngũ lãnh đạo mới sẽ
phát huy những thành tựu đã đạt được, đồng thời tìm lời giải cho bài
toán kinh tế Việt Nam...
Tôi cho rằng, triển vọng phát triển bền vững, kìm chế
lạm phát ở mỗi quốc gia phụ thuộc rất lớn vào quyết tâm chính trị, nhận
thức, thể hiện dưới 5 cách thức sau:
1. Phối hợp hài hòa bàn tay Nhà nước pháp quyền và bàn tay thị trường:
Thực tế cho thấy, không chỉ nền kinh tế do Nhà nước
chỉ huy tập trung thái quá không mang lại hiệu quả như mong đợi, mà ngay
cả thị trường tự do cao độ cũng không giải phóng triệt để tài năng sáng
tạo của cá nhân, khắc phục được sự bất bình đẳng trong thu nhập và tài
sản giữa các tầng lớp, giai cấp... Nói cách khác, khi “bàn tay hữu hình”
của Nhà nước hoặc nắm quá chặt, hoặc bị buông lỏng quá mức, cũng có thể
tạo ra những nguồn lực và thị trường “ảo”, gây đổ vỡ và tổn thất nặng
nề cho đời sống kinh tế - xã hội và môi trường…
Cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn
cầu hiện nay chứng tỏ rằng, các khiếm khuyết của thị trường tự do phải
được sửa chữa bằng sự can thiệp chủ động và tích cực của Nhà nước. Tôi
cho rằng về trung và dài hạn, VN cần
chuyển nhanh từ mô hình “Nhà nước - nhà đầu tư lớn nhất” và phát triển
chủ yếu theo bề rộng hiện nay, sang mô hình “nhà nước - nhà quản lý
công”. Có nghĩa là chúng ta cần mạnh tay cắt giảm các chi tiêu công,
cũng như cần ngăn chặn kịp thời “sự liên minh ma quỷ” giữa các doanh
nghiệp - ngân hàng và quan chức.
Bên cạnh đó, Chính phủ cần sớm thiết lập cơ chế thị
trường cạnh tranh đầy đủ, lành mạnh. Đồng thời nâng cao năng lực và hiệu
quả trên thực tế của Chính phủ trong công tác giám sát, kiểm soát và xử
lý sự độc quyền và các vi phạm về giá từ phía các doanh nghiệp và các
bên có liên quan; ngăn chặn hiện tượng lạm dụng trục lợi cá nhân, thậm
chí biến độc quyền nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp, phường hội và
phe nhóm...
2. Coi trọng tính đồng bộ và tính 2 mặt của các giải pháp chính sách:
Theo tôi, các giải pháp và công cụ chính sách cần có
trọng tâm, được cụ thể hóa trong thực tiễn. Đồng thời, cần có sự đồng
bộ, nhất quán giữa việc ban hành, triển khai, giám sát, kiểm tra và chế
tài hiệu quả các vi phạm chính sách; giảm thiểu các hiện tượng “vận động
hành lang”, “chạy chính sách” vì lợi ích nhóm, cục bộ...
Tôi cho rằng điều cấp thiết hiện nay là cần nâng cao
chất lượng công tác và dịch vụ thông tin, dự báo, phản biện và chủ động
các phương án và giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn khủng hoảng.
Ngoài ra, Chính phủ cần coi trọng việc xây dựng hệ
thống số liệu thống kê và dữ liệu thông tin quốc gia và chuyên ngành
hiện đại, có chất lượng cao, đáp ứng mọi nhu cầu đa dạng về quản lý nhà
nước các cấp. Đồng thời khắc phục tình trạng phân tán, chia cắt, rời
rạc, đóng băng và thiếu chuẩn hóa thống nhất giữa các nguồn và đơn vị
quản lý thông tin, gây khó khăn và đắt đỏ cho các cấp có nhu cầu tiếp
cận...
3. Đa dạng hóa và phối hợp các nguồn lực trong nước và quốc tế:
Thế giới hiện đại và ngày càng “phẳng” hơn đang làm
cho các nước xích lại gần nhau hơn bởi những quan tâm chung trong cuộc
chiến với những vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống, cũng
như các cuộc khủng hoảng toàn cầu.
Vấn đề then chốt để giải cứu một nền kinh tế thành
công là các chính sách phát triển được lựa chọn phải phù hợp cả với bối
cảnh quốc tế, lẫn các điều kiện lịch sử cụ thể trong nước, cho phép khai
mở, cộng hưởng cao nhất các tiềm năng và hiệu quả các nguồn lực phát
triển trong và ngoài nước, tham gia sớm, ngày càng chặt chẽ và hiệu quả
vào “chuỗi giá trị gia tăng toàn cầu”. Đồng thời, cần chủ động tham
khảo, đan xen và phối hợp chính sách giữa các quốc gia trong phạm vi khu
vực, cũng như toàn cầu, trước hết trong các lĩnh vực thương mại, đầu
tư, dịch vụ và lao động; coi trọng các yêu cầu và thúc đẩy hoàn thiện
các định chế quốc gia và quốc tế... để gia tăng sức mạnh, khả năng và
hiệu quả giải quyết các vấn đề quốc gia, khu vực và toàn cầu.
4. Giữ vững lòng tin cho khu vực kinh tế tư nhân và thị trường tài chính:
Có lẽ chưa bao giờ yếu tố thông tin và lòng tin lại có
vai trò nhạy cảm và quan trọng như hiện nay, nhất là trong khu vực kinh
tế tư nhân và thị trường tài chính. Khi tình trạng các thông tin bất
đối xứng, hạn chế, thiếu chính xác càng nặng nề và phổ biến, thì tình
trạng khủng hoảng càng trầm trọng và kéo dài.
Tôi cho rằng việc ngăn ngừa sự xuất hiện và phát tán
các tin đồn có ý nghĩa to lớn trong cuộc chiến với các chấn động kinh tế
thị trường. Nhiều tin đồn có thể làm lao đao doanh nghiệp, thậm chí có
thể làm giảm sút căn bản hiệu lực, hiệu quả của một chính sách quản lý
nhà nước, gây tổn hại đến uy tín và tiền của quốc gia.
Những tin đồn thất thiệt loại này thường xuất hiện khi
có sự không rõ ràng, nhất quán trong chính sách của Chính phủ. Đó là sự
chậm trễ hoặc không có những phát ngôn chính thức có liên quan, hoặc
khi do cá nhân, nhóm lợi ích nào đó chủ ý tung ra có mục đích định hướng
dư luận. Do vậy, Chính phủ cần tăng cường và thể chế hóa các phát ngôn
và cung cấp thông tin chính thức có chất lượng và trách nhiệm pháp lý
cao định kỳ và không định kỳ; Không nên lạm dụng hoặc nhấn mạnh “yêu cầu
bảo mật” trong các phát ngôn chính thức làm tổn hại uy tín và mất lòng
tin của xã hội vào Chính phủ.
Đồng thời, chúng ta cũng cần tăng cường giáo dục dân
trí, nâng cao nhận thức về kinh tế thị trường và hiểu biết pháp luật,
tăng khả năng tự nhận thức và cảnh giác, tránh hành động kiểu bầy đàn,
vô tình hoặc cố ý tiếp tay và trở thành nạn nhân của tin đồn…
5. Trọng dụng người tài, không khoan nhượng với nạn tham nhũng:
Nếu cuộc đấu tranh với tham nhũng bị xem nhẹ thì không
những không thể ngăn chặn và giải quyết hiệu quả các cuộc khủng hoảng
và lạm phát tương lai, mà còn nảy sinh nguy cơ đưa cuộc cải cách kinh tế
hiện nay thoát khỏi sức mạnh của luật pháp, từ bỏ lợi ích cộng đồng, để
thiên về lợi ích phe phái. Vì thế, dân chủ hóa đời sống kinh tế - xã
hội phải được tăng cường, đi đôi với xây dựng hệ thống luật pháp rõ
ràng, đồng bộ và nhất quán, hiện đại.
Việc phân định nhiệm vụ, quyền hạn trong hệ thống cơ
quan hành chính phải gắn liền với tăng cường trách nhiệm trực tiếp và
cuối cùng. Đảm bảo mọi tài sản xã hội, mọi luật định và mọi công việc
Nhà nước đều có người chịu trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm hình sự cụ
thể, rõ ràng.
Tôi cho rằng mọi lao động trong xã hội đều có quyền và
nhận được sự giáo dục tốt, cần thiết và sống được bằng lao động chuyên
môn của mình. Do vậy, cơ chế đào tạo, tập hợp và trọng dụng nhân tài
phải tạo sự di chuyển chất xám tự do và nâng cao tính chuyên nghiệp
trong thị trường lao động theo “quy luật tối ưu” của tự nhiên. Đồng thời
được thỏa mãn các điều kiện nuôi dưỡng tốt nhất cho nhân tài như lương,
điều kiện học tập, lao động, khả năng tiếp cận các thông tin và công
nghệ mới, sự tôn trọng về tinh thần và thăng tiến cá nhân...
Những vấn đề trên cũng là những thách thức lớn đặt ra
cho Ban lãnh đạo Nhà nước vừa được bầu ra. Đồng thời cũng là vấn đề mà
cộng đồng cử tri cả nước có quyền đòi hỏi và kỳ vọng vào những lời giải
sẽ dần hiện hữu trong thời gian tới...
Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong, Trưởng phòng Nghiên cứu Kinh tế, Viện Nghiên cứu Kinh tế - Xã hội, Hà Nội